انقلاب ایران به سال 1979- 1978، در نوع خود و در تاریخ جهان بی نظیر است. در یکسوی این مبارزه تمام آحاد مردم (همگی بی سلاح و با دستان خالی) و در سوی دیگر آن مقتدرترین پادشاه خاورمیانه، ژاندارم غربگرای خلیج (فارس)، خاندان و اطرافیان او قرار داشتند که از سوی ارتشی مدرن حمایت می شدند. در ژانویه 1978 بحران، نظام شاهنشاهی را فراگرفت. بعد از سیزده ماه تظاهرات و راهپیماییهای اعتراض آمیز و دسته جمعی که به کشته شدن بیش از بیست هزار تن و زخمی و مجروح شدن بیش از صدهزار تن انجامید، بالاخره استبداد مطلقه خاندان پهلوی از هم فروپاشید.

فشار و شکنجه های طاقت فرسا از یکسو و گسترش و رواج فساد همچون غده سرطانی در قلب نظام سیاسی ایران و به خصوص فساد و آلودگی خاندان حکومتی، دو عامل عمده انقلاب محسوب می شوند. هر چند اقشار مختلف مردم در این مبارزه و اعتراض هم صدا و هم پیمان بودند ولی عنصر اساسی این نهضت، قیام اعتراض آمیز روحانیون شیعه و مسلمانی بودند که توسط مراجع تقلید بزرگ رهبری می شدند. جهش، عمق و قاطعیت مخالفت و اعتراض، شور و شوق آزادیخواهانه انقلاب مردم ایران وسعت فوق العاده به خود گرفت برای مثال سه بار شاهد بودیم که چیزی در حدود سه میلیون تن در شهرهای بزرگ به خیابانها ریختند و علیه رژیم به تظاهرات و راهپیمایی پرداختند. بی شک این تظاهرات در میان مهمترین و عظیم ترین راهپیمایی های مردمی قرار داشته و در طول تاریخ بی نظیر بوده اند. (1)

مجتهدان و مراجع بزرگ تقلید در این قیام و شورش نقش کاتالیزور را ایفا کردند بدین معنی که حرکتهای عظیم مردمی از این نقطه هماهنگ و سازماندهی می شدند و البته بدیهی است که چهره برجسته این گروه از مراجع، شخص آیت الله روح الله خمینی [ره] بود. از قرن نوزدهم به این سو علما و روحانیون ایرانی بی وقفه در امور سیاسی دخالت کرده اند. (2) فتوای آیت الله شیرازی به سال 1891 مبنی بر تحریم تنباکو که به لغو انحصار شرکت بریتانیایی انجامید به عنوان اولین واکنش سیاسی روحانیون مذهبی محسوب می شود. در سال 1906 اکثریت قریب به اتفاق روحانیون بلندپایه از نهضت مشروطه مردم ایران حمایت کردند و از آن پس نیز روحانیون مدام به عنوان قطبی مخالف و معترض مطرح بوده، به خصوص در جریان بحران قدرتهای حاکم (در سالهای 1890، 1921، 1950، 1953 و 1978) نقش خود را ایفا کرده اند.

امام خمینی(ره) در درس اول ولایت فقیه می‌فرماید: ما از دو ناحیه ضربه خورده‌ایم:

1. از ناحیه‌ی دشمنان بیرونی:
به نظر امام مهم‌ترین جریان بیرونی مخالف مسلمانان، یهودیان می‌باشند که از همان صدر اسلام با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به صورت آشکار و پنهان به مبارزه برخاسته و تا امروز به این رفتار خصمانه را ادامه داده‌اند. این دشمنان خارجی در طی قرن‌های متمادی به مسلمانان ضربه زده‌اند؛

2. از ناحیه داخلی:
امام خمینی(ره) بعضی از اشکالات داخلی را متوجه حوزه‌های علمیه می‌دانست، چرا که حوزه‌ها تنها به احکام عبادی پرداخته و از احکام اجتماعی اسلام غفلت کرده‌اند؛ این در حالی است که عبادیات تنها یک ردصد از احکام اسلام را تشکیل می‌دهد و بقیه مربوط به احکام اجتماعی است؛ پس باید اسلام به طور کامل معرفی شود.

به طور خلاصه می‌توان علل عقب‌ماندگی را بر اساس دو دیدگاه بررسی کرد:

الف) دیدگاه ضد دینی:
از همان دوران قاجار نشانه‌هایی از این رفتار ظهور پیدا کرد. پس از آنها، در حدود 53 سال، اداره‌ی مملکت ایران در دست حکومت‌های ضد دین پهلوی اول و دوم بود و این خاندان با اقدامات ضد دینی، کارنامه‌ی سیاهی از خود به جا گذاشتند.